Ruben Brugnera, Luuk Sengers en Henk van Ess

Zoeken is geen kunst, vinden wel.

Voor journalisten is internet op de eerste plaats een telefoongids, encyclopedie en bibliotheek. Wij gaan online om interviewkandidaten te vinden en om ons ‘in te lezen’. ‘Even snel Googelen’ is een ingesleten gewoonte. Internet (en dan vooral online beeldmateriaal) wordt óók steeds meer gebruikt om feiten te verifiëren en gebeurtenissen te reconstrueren. Dat is wat factcheckers en OSINT-specialisten doen.

Er is geen index van alle online publicaties en geen online telefoonboek met alle nummers, waardoor zoeken op internet soms een tijdrovende bezigheid is. Alsof je de grootste bibliotheek uit de geschiedenis van de mensheid binnengaat in het donker, zonder plattegrond en alleen uitgerust met een zaklamp. (Ter vergelijking: in de bibliotheek van Alexandrië, tussen 300 v.Chr. en 400 n.Chr. de grootste papieren bibliotheek van de mensheid, was alles keurig in kaart gebracht en snel te vinden.)

Online research is een kwestie van trial-and-error. Je probeert een zoekmanier en als die niks oplevert, ga je door met de volgende. Om toch tempo te maken, kun je het best systematisch te werk gaan. Dit hoofdstuk biedt een methode die is gebaseerd op de ervaringen en lessen van door de wol geverfde internetresearchers. Door de gepresenteerde technieken in de voorgestelde volgorde (!) toe te passen, vergroot je de kans om snel te vinden wat je zoekt.

Een paar opmerkingen vooraf:

• Google is veruit de effectiefste zoekmachine, met de meeste online bronnen, maar zelfs Google vindt lang niet alles. Veel informatie op internet is namelijk opgeslagen in (commerciële) databases en deze laten de zoekrobots van derden vaak niet binnen. De telefoongids is een voorbeeld. Je kunt dan alleen gebruikmaken van de zoekfunctie op de website van de database zelf. Daarvoor moet je echter wel eerst weten welke organisatie de data beheert.
• Google en Bing hebben vooral nut als je zoekt met zogenoemde operators: functies die de zoekopdracht verfijnen.
• Hoe unieker de zoektermen, hoe groter de slaagkans. Probeer je daarom goed voor te stellen wat er precies staat in de tekst die je zoekt.
• Traditionele zoekmachines beginnen het in rap tempo af te leggen tegen AI: begin 2025 maakten al veel journalisten dagelijks gebruik van ChatGPT, Claude of Perplexity. Chatbots vereisen een andere manier van formuleren (van je zoekvraag) dan zoekmachines. (Aan AI wordt in dit boek ook een apart hoofdstuk gewijd.) De oplossingen die in dit hoofdstuk worden gegeven voor allerhande zoekvragen, maken zowel gebruik van zoekmachines als chatbots.

Personen opsporen

Op naam

Typ de volgende prompt in een chatbot: ‘Geef een uitgebreide lijst van alle online bronnen waarin [functie en naam] wordt vermeld, inclusief websites, sociale media profielen, nieuwsartikelen, publicaties en andere relevante vermeldingen.’

Op organisatie

Typ de naam van het bedrijf of de organisatie in in de zoekbalk van LinkedIn. Klik nu helemaal rechts bovenin op ‘All filters’ en daarna op ‘Filter only’ en kies ‘People’. Maak nu je keuze. (Via ‘Past company’ vind je oud-medewerkers.)

Op functie

Methode 1: via databases

Een chatbot kan (net als Google) niet zoeken in databases. Daarvoor moeten we bij de online databases door de voordeur naar binnen:

• Invloedrijke personen: littlesis.org